dia 1 - zwart
Vandaag het laatste deel in de serie preken over relaties.
Afgelopen weken hebben we het gehad over
het huwelijk, single-zijn en LHBT’er zijn.
Vandaag sluiten we af met het onderwerp seksueel misbruik.
Inderdaad: dat is wel even wat anders dan die vorige drie.
Je kunt gelukkig getrouwd, happy single, of vrolijk LHBT’er zijn,
maar misbruik is altijd een drama.
Je kunt je zelfs afvragen of een preek over misbruik wel in een serie over relaties hoort,
maar vergis je niet: ook binnen relaties komt misbruik voor.
Sterker nog: seksueel misbruik gebeurt bijna altijd door bekenden.
Seksueel misbruik is heel heftig,
helemaal als je er persoonlijk mee te maken hebt.
Deze preek maakt misschien veel in je los.
Daarom wil ik vandaag met extra nadruk zeggen
dat er altijd mensen zijn met wie je in gesprek kunt.
Als gemeente hebben we een vertrouwenspersoon, Kirsten Douma,
bij wie je je verhaal veilig kunt doen.
Straks zal Kirsten daar nog wat over vertellen.
Verder kun je altijd terecht bij Hanneke en mij,
en bij de leden van het stafteam en pastoraal team.
Dat geldt trouwens ook voor die andere onderwerpen
waar we het afgelopen weken over hadden.
dia 2 - metoo
Vandaag dus een heftig thema.
Maar ook een belangrijk thema: helaas komt misbruik heel veel voor.
Volgens een onderzoek heeft driekwart van de vrouwen
wel eens te maken gehad met seksuele intimidatie.
45 Procent maakte fysiek of seksueel geweld mee.
Dat maakt trouwens direct duidelijk
dat seksueel misbruik veel breder is dan verkrachting.
Het gaat over alle vormen van seksueel grensoverschrijdend gedrag,
van ongewenste aanraking via seksuele toespelingen
naar in de billen knijpen en verder.
Onder de noemer #MeToo vertellen nu al 2 jaar lang
mannen en vrouwen hun verhaal:
ze willen er niet meer over zwijgen.
Het is goed om er ook in de kerk niet over te zwijgen.
Want ook in de kerk komt misbruik voor.
We zeggen al snel: ‘dat gebeurt bij ons niet’,
en ik hoop van harte dat dat zo is,
maar denk er niet te makkelijk over!
Juist als wij er gemakkelijk over denken,
als we denken dat wij niet zo’n gevaar lopen,
dan zouden we er wel eens extra vatbaar voor kunnen zijn.
dia 3 – God en #MeToo / 2 Samuël 11
In de bijbel kom je verschillende vrouwen tegen
die ook kunnen zeggen: MeToo.
We gaan luisteren naar het verhaal van 1 van die vrouwen: Batseba.
We lezen 2 Samuël 11.
dia 4 – mechanismen rond misbruik
Misschien verbaast het je dat we het verhaal van David en Batseba lezen.
Je hebt dit verhaal wellicht al vaker gehoord,
maar er nog nooit een verhaal over misbruik in gezocht.
Het lijkt eerder een verhaal over overspel.
Even vingers: wie heeft altijd zo tegen dit verhaal aangekeken? (Ik ook.)
dia 5 – 1. blame the victim
Daarmee hebben we direct het eerste mechanisme rond misbruik te pakken:
‘blame the victim’ – het slachtoffer krijgt de schuld.
Dat bedoel ik niet als verwijt aan iedereen die net zijn vinger omhoog had,
het is gewoon hoe de kerk het verhaal verteld heeft.
Maar al te vaak, ook in degelijke theologische boeken,
wordt Batseba weggezet als medeplichtig aan overspel,
of nog erger: als verleidster die schuldig is aan Davids val.
Het verhaal gaat dan ongeveer zo:
David is een fantastische koning, met een zwak voor mooie vrouwen.
Op een dag geniet David van het uitzicht vanaf het dak van zijn paleis.
Hij geniet nog meer als hij een naakte vrouw ontdekt.
Hij zwaait naar haar, en zij zwaait verleidelijk terug.
Dat is Batseba: een verleidster.
Wat heb je buiten ook in je blootje te zoeken?
David trapt in de val, doet navraag naar deze schitterende dame,
en even later zit hij met Batseba aan de thee.
Van het een komt het ander,
en net als in een Hollywoodfilm belanden ze aan het einde van het verhaal in bed.
Dit is een typisch geval van blame the victim.
Het gebeurt zo vaak - het slachtoffer van misbruik
krijgt te horen dat zij, of hij, mede schuldig is:
je had je grenzen beter moeten aangeven,
je had je minder uitdagend moeten kleden – enzovoort.
Het is zo oneerlijk: je bent misbruikt,
en vervolgens wordt alles gedaan om de schuld van de dader kleiner te maken.
Ik las ergens: ‘onze houding richting misbruik wordt gespiegeld
in hoe we dit verhaal uitleggen.’
Als we Batseba zien als een verleidster, niet als slachtoffer van misbruik,
zullen we geneigd zijn ook andere situaties zo te zien.
dia 6 – 2. misbruik van macht
Maar Batseba is geen verleidster: ze is slachtoffer
van een machtige koning tegen wie je geen ‘nee’ kunt zeggen.
Dat is het 2e mechanisme: seksueel misbruik is bijna altijd machtsmisbruik.
Het verhaal van David en Batseba is het verhaal
van een koning die denkt dat hij alles kan maken
en zich vergrijpt aan een van zijn onderdanen.
Dat verhaal begint al in het eerste vers:
‘Bij het aanbreken van het voorjaar,
de tijd waarin koningen gewoonlijk ten strijde trekken…’
Lekker wereldje is dat!
De koningen trekken ten strijde, maar waar is David?
David doet een middagdutje in zijn veilige paleis.
Zo’n koning is David geworden:
hij aan het front moeten staan, maar verzaakt.
David is een arrogante koning geworden die zich onaantastbaar waant.
Na zijn slaapje loopt David over het paleisdak.
Hij geniet van het uitzicht: zo ver hij kijken kan – het is allemaal in zijn macht!
Bovendien werp je vanaf hier zo een blik op de binnenplaatsen van Jeruzalem.
Op een van die binnenplaatsen, gewoon, van haar eigen huis,
is een vrouw zich aan het baden.
Helemaal geen vreemde plek om te baden.
Toevallig merkt David het op, en dan begint het gluren.
David wil weten wie de vrouw is,
en even later staat de koninklijke lijfwacht bij Batseba voor de deur:
‘meekomen, de koning vraagt naar je.’
Misschien gaan bij Batseba al wat alarmbellen rinkelen,
maar ze kan geen kant op, dus ze gaat mee.
Of er nog een kopje thee vanaf kan, dat weet ik niet,
maar David lijkt recht op zijn doel af te gaan: seks.
Doet Batseba vrijwillig mee?
Er staat niet dat ze protesteert, maar wat voor verschil had dat gemaakt?
Wie is zij om tegen de koning in te gaan?
Ze had de boel bij elkaar kunnen gillen,
maar zou er echt iemand haar te hulp zijn gekomen?
Welnee, koningen hebben nu eenmaal dit soort privileges.
In de definities van seksueel misbruik komt dat terug:
het is niet alleen misbruik als het onvrijwillig is,
het is ook misbruik als er sprake is van een machtsverhouding.
Dat hoor je dan ook in veel van die #MeToo verhalen terug:
daders hebben op een of ander manier macht over slachtoffers,
bijvoorbeeld omdat slachtoffers voor hun carrière van daders afhankelijk zijn,
of omdat daders op een geweldig voetstuk staan,
of gewoon omdat een dader verbaal en fysiek sterker is.
dia 7 – 3. ‘dit is geheim’
Dan het 3e mechanisme,
dat je ook in het MeToo-verhaal van Batseba terugvindt:
de dader wil het geheim houden.
Ook David is daar alles aan gelegen.
In eerste instantie drukt hij Batseba op het hart:
‘wat hier gebeurd is, blijft hier – jij vertelt het aan niemand.’
Maar dan blijkt Batseba zwanger te zijn.
David komt direct in actie:
hij laat Batseba’s echtgenoot, Uria, terugkomen van het front.
Uria moest meer eens lekker ‘ontspannen’ met zijn vrouw.
Maar in tegenstelling tot David, weet Uria wel waar hij hoort te zijn: aan het front.
Hij kan toch niet bij zijn vrouw in bed kruipen
terwijl zijn kameraden in het open veld slapen?
David is radeloos: als Uria niet meewerkt, komt zijn geheim uit!
Dus gaat David over op plan B: Uria moet worden opgeruimd.
Ook dit is typisch voor seksueel misbruik.
Slachtoffers krijgen te horen: ‘dit is ons geheim.’
Slachtoffers schamen zich vaak voor wat er gebeurd is,
en durven er niet over te praten – waarmee het inderdaad geheim blijft.
Als je als slachtoffer toch de moed hebt niet langer te zwijgen,
is het jouw woord tegen het zijne – er is geen bewijs.
Het lijkt wel alsof niemand wil dat het verhaal naar buiten komt.
En in de kerk worden slachtoffers nogal eens onder druk gezet
om het vooral zo snel mogelijk te vergeven,
en daarna te doen alsof er niets gebeurd is…
dia 8 – ‘wel degelijk slecht’
Tot nog toe is het verhaal van Batseba vooral een herkenbaar verhaal:
het zit vol overeenkomsten met andere MeToo-verhalen.
Maar de grote vraag in 2 Samuël 11 is: kán dit zomaar?
In het laatste vers krijgen we daar antwoord op,
en in het volgende hoofdstuk wordt dat verder uitgewerkt:
‘naar het oordeel van de Heer
was het wel degelijk slecht wat David had gedaan.’
Dit mag voor een koning dan misschien normaal gedrag zijn,
dit mag dan geaccepteerd zijn bij andere volken –
in Israël mag dit gedrag niet voorkomen,
want Israëls God keurt misbruik af!
God gaat dus ook niet mee in die vertrouwde mechanismen:
God doet niet aan blame the victim – God doet recht.
God kiest niet de kant van de machtigen – God kiest voor de zwakken.
God moffelt misbruik niet weg – God geeft openheid van zaken.
En dat is goed nieuws: als slachtoffer van misbruik kun je op God rekenen.
Zélfs als de dader een sleutelpositie lijkt te hebben in Gods werk op aarde:
God houdt David niet de hand boven het hoofd.
dia 9 – David: moet gevolgen dragen
Nee: David moet juist de gevolgen van zijn daden dragen.
God roept David tot de orde – je kunt het verder lezen in 2 Samuël 12.
God confronteert David met wat hij heeft aangericht.
En denk niet dat het dan direct over vergeving gaat:
God is woedend op David en kondigt een straf aan.
Eerst moet David maar eens voelen wat hij heeft aangericht,
eerst maar eens onder ogen zien wat hij misdaan heeft.
Bij God geen goedkope genade, die Davids schuld snel wegmoffelt –
nee: de onderste steen moet boven komen!
David begrijpt het.
En dan reageert hij goed:
David probeert niets goed te praten, probeert zijn straf niet te ontlopen,
maar zegt: ‘ik heb gezondigd tegen de Heer.’
Dán vindt David vergeving.
Maar zelfs dan: vergeving betekent niet ‘eind goed, al goed.’
De profeet Natan mag David vertellen dat God hem vergeeft -
‘maar omdat u de vijanden van de Heer aanleiding hebt gegeven tot laster,
moet wel uw pasgeboren zoon sterven.’
Genade is wat ingewikkelder dan dat alles weer goed komt,
dat alles weer wordt zoals eerst.
Ook nadat David vergeven is, heeft zijn gedrag blijvende gevolgen.
David moet daar zijn verantwoordelijkheid in nemen.
dia 10 – Batseba: toekomst en ereplaats
God grijpt in, zodat in deze situatie recht wordt gedaan.
Toch vind ik het verhaal naar Batseba toe onbevredigend.
Wordt haar nu echt recht gedaan?
Ja, het is goed nieuws voor haar dat God David niet laat wegkomen met het misbruik.
Maar verder?
Haar man overleeft het niet, haar zoontje ook niet,
en dan trouwt ze ook nog met David, die haar misbruikt heeft.
Is dit gerechtigheid?
Niet in onze westerse ogen.
Maar verplaats je even in die tijd: vrouwenrechten waren nog niet uitgevonden.
Batseba had in feite geen toekomst meer.
Daar neemt David verantwoordelijkheid voor:
door met haar te trouwen, krijgt Batseba weer een toekomst.
Voor mij blijft dat schuren,
maar Batseba krijgt gerechtigheid die past in die cultuur.
Daar komt nog iets bij: Batseba krijgt van God een ereplaats.
In Matteüs 1 vind je een stamboom van Jezus.
Geheel volgens de gewoonte
worden daar alle mannelijke voorvaders van Jezus genoemd.
Maar in de lijst worden ook vier vrouwen genoemd, waaronder Batseba.
Matteüs wil geen David zeggen zonder Batseba te noemen.
Batseba wordt een van de moeders van Jezus.
Zelf heeft ze dat natuurlijk niet meer meegemaakt,
maar het is wel de ultieme erkenning voor haar.
En haar nakomeling, Jezus, identificeert zich met haar.
Jezus wordt zelf slachtoffer –
niet van seksueel misbruik,
al valt ook daar wel wat voor te zeggen: hij hangt naakt aan het kruis,
maar in ieder geval van machtsmisbruik.
Jezus daalt af in de diepte van misbruik, en zegt: MeToo –
jouw pijn en jouw schaamte zijn die van mij!
dia 11 – veilige kerk (vuurtoren)
Miljoenen mensen hebben te maken met misbruik
en alle narigheid die daaruit voort komt.
In de samenleving komt steeds meer openheid voor die verhalen,
en in het licht van 2 Samuël 11 is dat een goede zaak!
God moffelt misbruik niet weg en komt op voor de slachtoffers.
Bij God ben je veilig met je verhaal -
laten we als kerk daarom ook een veilige plek zijn!
Dat betekent vooral: neem misbruik serieus!
Ga naast het slachtoffer staan,
in plaats van het slachtoffer de schuld te geven
of te proberen het allemaal onder de beruchte mantel der liefde te bedekken.
Juist in de kerk mogen slachtoffers hun verhaal doen,
hoef je niet alleen te blijven met je pijn.
Die openheid is uiteindelijk ook beter voor de dader:
het is niet leuk om onder ogen te moeten zien wat je gedaan hebt,
en daarvan de consequenties te moeten dragen,
maar het is wel de enige weg naar herstel – naar genade.
Maar een veilige kerk is meer
dan een kerk die op de goede manier reageert op misbruik.
Een veilige kerk werkt aan preventie en bewustwording –
dat is ook een van de taken van Kirsten als vertrouwenspersoon.
Misbruik gaat over het overschrijden van de grenzen van een ander,
en dat kan ook onbewust gebeuren!
Zeker in het grijze gebied:
dat verkrachting fout is, daar zal iedereen het mee eens zijn.
Maar waar ligt de grens?
Voor de een is aanraking al bedreigend,
voor de ander is het niet meer dan normaal om een hug te geven.
Denk eens na over waar jouw grenzen liggen –
en ook hoe jij over de grenzen van anderen heen zou kunnen gaan.
Niet dat er geen lichamelijkheid in de kerk mag zijn,
maar ga er bewust mee om!
Want als we een veilige kerk zijn,
laten we daarmee iets van God zien.
Van God, die jou met jouw verhaal serieus neemt,
van God, die slachtoffer én dader recht doet,
van God, bij wie je veilig bent!
Amen.
dia 1 - zwart
Vandaag het laatste deel in de serie preken over relaties.
Afgelopen weken hebben we het gehad over
het huwelijk, single-zijn en LHBT’er zijn.
Vandaag sluiten we af met het onderwerp seksueel misbruik.
Inderdaad: dat is wel even wat anders dan die vorige drie.
Je kunt gelukkig getrouwd, happy single, of vrolijk LHBT’er zijn,
maar misbruik is altijd een drama.
Je kunt je zelfs afvragen of een preek over misbruik wel in een serie over relaties hoort,
maar vergis je niet: ook binnen relaties komt misbruik voor.
Sterker nog: seksueel misbruik gebeurt bijna altijd door bekenden.
Seksueel misbruik is heel heftig,
helemaal als je er persoonlijk mee te maken hebt.
Deze preek maakt misschien veel in je los.
Daarom wil ik vandaag met extra nadruk zeggen
dat er altijd mensen zijn met wie je in gesprek kunt.
Als gemeente hebben we een vertrouwenspersoon, Kirsten Douma,
bij wie je je verhaal veilig kunt doen.
Straks zal Kirsten daar nog wat over vertellen.
Verder kun je altijd terecht bij Hanneke en mij,
en bij de leden van het stafteam en pastoraal team.
Dat geldt trouwens ook voor die andere onderwerpen
waar we het afgelopen weken over hadden.
dia 2 - metoo
Vandaag dus een heftig thema.
Maar ook een belangrijk thema: helaas komt misbruik heel veel voor.
Volgens een onderzoek heeft driekwart van de vrouwen
wel eens te maken gehad met seksuele intimidatie.
45 Procent maakte fysiek of seksueel geweld mee.
Dat maakt trouwens direct duidelijk
dat seksueel misbruik veel breder is dan verkrachting.
Het gaat over alle vormen van seksueel grensoverschrijdend gedrag,
van ongewenste aanraking via seksuele toespelingen
naar in de billen knijpen en verder.
Onder de noemer #MeToo vertellen nu al 2 jaar lang
mannen en vrouwen hun verhaal:
ze willen er niet meer over zwijgen.
Het is goed om er ook in de kerk niet over te zwijgen.
Want ook in de kerk komt misbruik voor.
We zeggen al snel: ‘dat gebeurt bij ons niet’,
en ik hoop van harte dat dat zo is,
maar denk er niet te makkelijk over!
Juist als wij er gemakkelijk over denken,
als we denken dat wij niet zo’n gevaar lopen,
dan zouden we er wel eens extra vatbaar voor kunnen zijn.
dia 3 – God en #MeToo / 2 Samuël 11
In de bijbel kom je verschillende vrouwen tegen
die ook kunnen zeggen: MeToo.
We gaan luisteren naar het verhaal van 1 van die vrouwen: Batseba.
We lezen 2 Samuël 11.
dia 4 – mechanismen rond misbruik
Misschien verbaast het je dat we het verhaal van David en Batseba lezen.
Je hebt dit verhaal wellicht al vaker gehoord,
maar er nog nooit een verhaal over misbruik in gezocht.
Het lijkt eerder een verhaal over overspel.
Even vingers: wie heeft altijd zo tegen dit verhaal aangekeken? (Ik ook.)
dia 5 – 1. blame the victim
Daarmee hebben we direct het eerste mechanisme rond misbruik te pakken:
‘blame the victim’ – het slachtoffer krijgt de schuld.
Dat bedoel ik niet als verwijt aan iedereen die net zijn vinger omhoog had,
het is gewoon hoe de kerk het verhaal verteld heeft.
Maar al te vaak, ook in degelijke theologische boeken,
wordt Batseba weggezet als medeplichtig aan overspel,
of nog erger: als verleidster die schuldig is aan Davids val.
Het verhaal gaat dan ongeveer zo:
David is een fantastische koning, met een zwak voor mooie vrouwen.
Op een dag geniet David van het uitzicht vanaf het dak van zijn paleis.
Hij geniet nog meer als hij een naakte vrouw ontdekt.
Hij zwaait naar haar, en zij zwaait verleidelijk terug.
Dat is Batseba: een verleidster.
Wat heb je buiten ook in je blootje te zoeken?
David trapt in de val, doet navraag naar deze schitterende dame,
en even later zit hij met Batseba aan de thee.
Van het een komt het ander,
en net als in een Hollywoodfilm belanden ze aan het einde van het verhaal in bed.
Dit is een typisch geval van blame the victim.
Het gebeurt zo vaak - het slachtoffer van misbruik
krijgt te horen dat zij, of hij, mede schuldig is:
je had je grenzen beter moeten aangeven,
je had je minder uitdagend moeten kleden – enzovoort.
Het is zo oneerlijk: je bent misbruikt,
en vervolgens wordt alles gedaan om de schuld van de dader kleiner te maken.
Ik las ergens: ‘onze houding richting misbruik wordt gespiegeld
in hoe we dit verhaal uitleggen.’
Als we Batseba zien als een verleidster, niet als slachtoffer van misbruik,
zullen we geneigd zijn ook andere situaties zo te zien.
dia 6 – 2. misbruik van macht
Maar Batseba is geen verleidster: ze is slachtoffer
van een machtige koning tegen wie je geen ‘nee’ kunt zeggen.
Dat is het 2e mechanisme: seksueel misbruik is bijna altijd machtsmisbruik.
Het verhaal van David en Batseba is het verhaal
van een koning die denkt dat hij alles kan maken
en zich vergrijpt aan een van zijn onderdanen.
Dat verhaal begint al in het eerste vers:
‘Bij het aanbreken van het voorjaar,
de tijd waarin koningen gewoonlijk ten strijde trekken…’
Lekker wereldje is dat!
De koningen trekken ten strijde, maar waar is David?
David doet een middagdutje in zijn veilige paleis.
Zo’n koning is David geworden:
hij aan het front moeten staan, maar verzaakt.
David is een arrogante koning geworden die zich onaantastbaar waant.
Na zijn slaapje loopt David over het paleisdak.
Hij geniet van het uitzicht: zo ver hij kijken kan – het is allemaal in zijn macht!
Bovendien werp je vanaf hier zo een blik op de binnenplaatsen van Jeruzalem.
Op een van die binnenplaatsen, gewoon, van haar eigen huis,
is een vrouw zich aan het baden.
Helemaal geen vreemde plek om te baden.
Toevallig merkt David het op, en dan begint het gluren.
David wil weten wie de vrouw is,
en even later staat de koninklijke lijfwacht bij Batseba voor de deur:
‘meekomen, de koning vraagt naar je.’
Misschien gaan bij Batseba al wat alarmbellen rinkelen,
maar ze kan geen kant op, dus ze gaat mee.
Of er nog een kopje thee vanaf kan, dat weet ik niet,
maar David lijkt recht op zijn doel af te gaan: seks.
Doet Batseba vrijwillig mee?
Er staat niet dat ze protesteert, maar wat voor verschil had dat gemaakt?
Wie is zij om tegen de koning in te gaan?
Ze had de boel bij elkaar kunnen gillen,
maar zou er echt iemand haar te hulp zijn gekomen?
Welnee, koningen hebben nu eenmaal dit soort privileges.
In de definities van seksueel misbruik komt dat terug:
het is niet alleen misbruik als het onvrijwillig is,
het is ook misbruik als er sprake is van een machtsverhouding.
Dat hoor je dan ook in veel van die #MeToo verhalen terug:
daders hebben op een of ander manier macht over slachtoffers,
bijvoorbeeld omdat slachtoffers voor hun carrière van daders afhankelijk zijn,
of omdat daders op een geweldig voetstuk staan,
of gewoon omdat een dader verbaal en fysiek sterker is.
dia 7 – 3. ‘dit is geheim’
Dan het 3e mechanisme,
dat je ook in het MeToo-verhaal van Batseba terugvindt:
de dader wil het geheim houden.
Ook David is daar alles aan gelegen.
In eerste instantie drukt hij Batseba op het hart:
‘wat hier gebeurd is, blijft hier – jij vertelt het aan niemand.’
Maar dan blijkt Batseba zwanger te zijn.
David komt direct in actie:
hij laat Batseba’s echtgenoot, Uria, terugkomen van het front.
Uria moest meer eens lekker ‘ontspannen’ met zijn vrouw.
Maar in tegenstelling tot David, weet Uria wel waar hij hoort te zijn: aan het front.
Hij kan toch niet bij zijn vrouw in bed kruipen
terwijl zijn kameraden in het open veld slapen?
David is radeloos: als Uria niet meewerkt, komt zijn geheim uit!
Dus gaat David over op plan B: Uria moet worden opgeruimd.
Ook dit is typisch voor seksueel misbruik.
Slachtoffers krijgen te horen: ‘dit is ons geheim.’
Slachtoffers schamen zich vaak voor wat er gebeurd is,
en durven er niet over te praten – waarmee het inderdaad geheim blijft.
Als je als slachtoffer toch de moed hebt niet langer te zwijgen,
is het jouw woord tegen het zijne – er is geen bewijs.
Het lijkt wel alsof niemand wil dat het verhaal naar buiten komt.
En in de kerk worden slachtoffers nogal eens onder druk gezet
om het vooral zo snel mogelijk te vergeven,
en daarna te doen alsof er niets gebeurd is…
dia 8 – ‘wel degelijk slecht’
Tot nog toe is het verhaal van Batseba vooral een herkenbaar verhaal:
het zit vol overeenkomsten met andere MeToo-verhalen.
Maar de grote vraag in 2 Samuël 11 is: kán dit zomaar?
In het laatste vers krijgen we daar antwoord op,
en in het volgende hoofdstuk wordt dat verder uitgewerkt:
‘naar het oordeel van de Heer
was het wel degelijk slecht wat David had gedaan.’
Dit mag voor een koning dan misschien normaal gedrag zijn,
dit mag dan geaccepteerd zijn bij andere volken –
in Israël mag dit gedrag niet voorkomen,
want Israëls God keurt misbruik af!
God gaat dus ook niet mee in die vertrouwde mechanismen:
God doet niet aan blame the victim – God doet recht.
God kiest niet de kant van de machtigen – God kiest voor de zwakken.
God moffelt misbruik niet weg – God geeft openheid van zaken.
En dat is goed nieuws: als slachtoffer van misbruik kun je op God rekenen.
Zélfs als de dader een sleutelpositie lijkt te hebben in Gods werk op aarde:
God houdt David niet de hand boven het hoofd.
dia 9 – David: moet gevolgen dragen
Nee: David moet juist de gevolgen van zijn daden dragen.
God roept David tot de orde – je kunt het verder lezen in 2 Samuël 12.
God confronteert David met wat hij heeft aangericht.
En denk niet dat het dan direct over vergeving gaat:
God is woedend op David en kondigt een straf aan.
Eerst moet David maar eens voelen wat hij heeft aangericht,
eerst maar eens onder ogen zien wat hij misdaan heeft.
Bij God geen goedkope genade, die Davids schuld snel wegmoffelt –
nee: de onderste steen moet boven komen!
David begrijpt het.
En dan reageert hij goed:
David probeert niets goed te praten, probeert zijn straf niet te ontlopen,
maar zegt: ‘ik heb gezondigd tegen de Heer.’
Dán vindt David vergeving.
Maar zelfs dan: vergeving betekent niet ‘eind goed, al goed.’
De profeet Natan mag David vertellen dat God hem vergeeft -
‘maar omdat u de vijanden van de Heer aanleiding hebt gegeven tot laster,
moet wel uw pasgeboren zoon sterven.’
Genade is wat ingewikkelder dan dat alles weer goed komt,
dat alles weer wordt zoals eerst.
Ook nadat David vergeven is, heeft zijn gedrag blijvende gevolgen.
David moet daar zijn verantwoordelijkheid in nemen.
dia 10 – Batseba: toekomst en ereplaats
God grijpt in, zodat in deze situatie recht wordt gedaan.
Toch vind ik het verhaal naar Batseba toe onbevredigend.
Wordt haar nu echt recht gedaan?
Ja, het is goed nieuws voor haar dat God David niet laat wegkomen met het misbruik.
Maar verder?
Haar man overleeft het niet, haar zoontje ook niet,
en dan trouwt ze ook nog met David, die haar misbruikt heeft.
Is dit gerechtigheid?
Niet in onze westerse ogen.
Maar verplaats je even in die tijd: vrouwenrechten waren nog niet uitgevonden.
Batseba had in feite geen toekomst meer.
Daar neemt David verantwoordelijkheid voor:
door met haar te trouwen, krijgt Batseba weer een toekomst.
Voor mij blijft dat schuren,
maar Batseba krijgt gerechtigheid die past in die cultuur.
Daar komt nog iets bij: Batseba krijgt van God een ereplaats.
In Matteüs 1 vind je een stamboom van Jezus.
Geheel volgens de gewoonte
worden daar alle mannelijke voorvaders van Jezus genoemd.
Maar in de lijst worden ook vier vrouwen genoemd, waaronder Batseba.
Matteüs wil geen David zeggen zonder Batseba te noemen.
Batseba wordt een van de moeders van Jezus.
Zelf heeft ze dat natuurlijk niet meer meegemaakt,
maar het is wel de ultieme erkenning voor haar.
En haar nakomeling, Jezus, identificeert zich met haar.
Jezus wordt zelf slachtoffer –
niet van seksueel misbruik,
al valt ook daar wel wat voor te zeggen: hij hangt naakt aan het kruis,
maar in ieder geval van machtsmisbruik.
Jezus daalt af in de diepte van misbruik, en zegt: MeToo –
jouw pijn en jouw schaamte zijn die van mij!
dia 11 – veilige kerk (vuurtoren)
Miljoenen mensen hebben te maken met misbruik
en alle narigheid die daaruit voort komt.
In de samenleving komt steeds meer openheid voor die verhalen,
en in het licht van 2 Samuël 11 is dat een goede zaak!
God moffelt misbruik niet weg en komt op voor de slachtoffers.
Bij God ben je veilig met je verhaal -
laten we als kerk daarom ook een veilige plek zijn!
Dat betekent vooral: neem misbruik serieus!
Ga naast het slachtoffer staan,
in plaats van het slachtoffer de schuld te geven
of te proberen het allemaal onder de beruchte mantel der liefde te bedekken.
Juist in de kerk mogen slachtoffers hun verhaal doen,
hoef je niet alleen te blijven met je pijn.
Die openheid is uiteindelijk ook beter voor de dader:
het is niet leuk om onder ogen te moeten zien wat je gedaan hebt,
en daarvan de consequenties te moeten dragen,
maar het is wel de enige weg naar herstel – naar genade.
Maar een veilige kerk is meer
dan een kerk die op de goede manier reageert op misbruik.
Een veilige kerk werkt aan preventie en bewustwording –
dat is ook een van de taken van Kirsten als vertrouwenspersoon.
Misbruik gaat over het overschrijden van de grenzen van een ander,
en dat kan ook onbewust gebeuren!
Zeker in het grijze gebied:
dat verkrachting fout is, daar zal iedereen het mee eens zijn.
Maar waar ligt de grens?
Voor de een is aanraking al bedreigend,
voor de ander is het niet meer dan normaal om een hug te geven.
Denk eens na over waar jouw grenzen liggen –
en ook hoe jij over de grenzen van anderen heen zou kunnen gaan.
Niet dat er geen lichamelijkheid in de kerk mag zijn,
maar ga er bewust mee om!
Want als we een veilige kerk zijn,
laten we daarmee iets van God zien.
Van God, die jou met jouw verhaal serieus neemt,
van God, die slachtoffer én dader recht doet,
van God, bij wie je veilig bent!
Amen.